پیشینه حضور هندی‌ها در بندر چابهار به دهه ۸۰ شمسی برمی‌گردد، بر اساس توافق‌های میان دولت ایران و هند، این کشور متعهد به توسعه و سرمایه‌گذاری روساختی و زیرساختی بندر چابهار شد و قرار بود ۲۲۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری توسط طرف هندی در این بندر صورت بگیرد اما متأسفانه در ۲۳ سال گذشته کمتر از یک‌پنجم این میزان اتفاق افتاده و هندی‌ها حتی تجهیزات راهبردی مورد نیاز در این بندر را نیز تأمین نکردند.
دی ماه ۹۷ بود که خبر آمد بر اساس توافق‌نامه موسوم به چابهار میان سه کشور ایران، هند و افغانستان با افتتاح رسمی دفتر شرکت «آی.پی.جی.ال» اپراتوری بندر شهید بهشتی رسماً به این شرکت هندی واگذار شد.
بر اساس این قرارداد مقرر شد ایران بخشی از پایانه‌های کالاهای عمومی و کانتینری بندر شهید بهشتی چابهار را به مدت ۱۰ سال در اختیار طرف هندی قرار دهد.
در همین ارتباط قرار بود طرف هندی به منظور تجهیز و توسعه بندر شهید بهشتی چابهار، به میزان ۱۲۰ میلیون دلار در تأمین تجهیزات راهبردی بندر و همچنین بیش از ۲۵۰ میلیون دلار در زیرساخت‌های حمل‌ونقلی چابهار تأمین سرمایه‌گذاری کند.
دی سال ۹۷ دفتر شرکت هندی آی‌پی‌جی‌ال به صورت رسمی در منطقه آزاد چابهار اجرای قرارداد فعالیت موقت خود را به مدت دو سال در بندر شهید بهشتی شروع کرد تا در صورت انجام تعهداتش از جمله تجهیز بندر با تجهیزات مورد نیاز، وارد فرایند قرارداد ۱۰ ساله با سازمان بندرها و دریانوردی شود.
دی ماه ۹۷ بود که خبر آمد بر اساس توافق‌نامه موسوم به چابهار میان سه کشور ایران، هند و افغانستان با افتتاح رسمی دفتر شرکت «آی.پی.جی.ال» اپراتوری بندر شهید بهشتی رسماً به این شرکت هندی واگذار شد.
بر اساس این قرارداد مقرر شد ایران بخشی از پایانه‌های کالاهای عمومی و کانتینری بندر شهید بهشتی چابهار را به مدت ۱۰ سال در اختیار طرف هندی قرار دهد.
در همین ارتباط قرار بود طرف هندی به منظور تجهیز و توسعه بندر شهید بهشتی چابهار، به میزان ۱۲۰ میلیون دلار در تأمین تجهیزات راهبردی بندر و همچنین بیش از ۲۵۰ میلیون دلار در زیرساخت‌های حمل‌ونقلی چابهار تأمین سرمایه‌گذاری کند.
دی سال ۹۷ دفتر شرکت هندی آی‌پی‌جی‌ال به صورت رسمی در منطقه آزاد چابهار اجرای قرارداد فعالیت موقت خود را به مدت دو سال در بندر شهید بهشتی شروع کرد تا در صورت انجام تعهداتش از جمله تجهیز بندر با تجهیزات مورد نیاز، وارد فرایند قرارداد ۱۰ ساله با سازمان بندرها و دریانوردی شود.
اما پس از گذشت این مدت زمان، هندی‌ها حاضر به انعقاد قرارداد بلندمدت نبودند و هر چند در این مدت ۶ دستگاه جرثقیل دروازه‌ای از تجهیزات بندری مورد قید شده در قرارداد که از تکالیف هندی‌ها بود وارد بندر شهید بهشتی چابهار شد، اما گفته می‌شد هند تا امضای قرارداد ۱۰ساله اجازه استفاده از این تجهیزات را به ایران نمی‌داد.
دلایل عقب‌نشینی هندی‌ها
با توجه به مزیت‌هایی که بندر چابهار برای طرفین به ویژه هند برای توسعه تجارت خارجی خود با کشورهای آسیای میانه، افغانستان و به ویژه روسیه دارد می‌توانست از چابهار بیشترین استفاده را داشته باشد. از طرفی کشور هند به واسطه تعاملات تجاری بالا و شایان توجه که با آمریکا دارد به طور قطع دور از ذهن نیست که تحت فشارهای آمریکا آن طور که باید و شایسته حضور فنی، مالی و اقتصادی در چابهار باشد ظهور پیدا نکرده است.
کشور هند به واسطه تعاملات تجاری بالا و شایان توجه که با آمریکا دارد به طور قطع دور از ذهن نیست که تحت فشارهای آمریکا آن طور که باید و شایسته حضور فنی، مالی و اقتصادی در چابهار باشد ظهور پیدا نکند
از طرف دیگر گسترش فعالیت اقتصادی در بندر چابهار مستلزم این است که طرفین اطمینان خاطر از ثبات و برگشت سرمایه‌گذاری در آن منطقه را داشته باشند و تاکنون دو بار قرار بر انعقاد قرارداد ۱۰ ساله میان ایران و هند بوده که طرف هندی متأسفانه به مرحله امضا تمکین نکرده است.
سبقت پاکستان
آن سوتر از چابهار در خاک پاکستان و در عرض جغرافیایی چابهار «بندر گوادر» پاکستان قرار دارد. چینی‌ها در خلأ سیاست‌گذاری ایران برای چابهار، سراغ گوادر رفتند. البته گوادر در انتهای بلوک انتهایی اتصال چین به پاکستان قرار دارد؛ چراکه چینی‌ها سرمایه‌گذاری در پاکستان را از مرزهای شمالی خود با این کشور به سمت جنوب در دریای عمان توسعه داده‌اند.
برخلاف ایران که سرنوشت خود را با هند گره زده بود، پاکستان در یک انتخاب دقیق با چین وارد معامله شد و توانست بندر گوادر را به یک بندر مدرن و پیشرفته تبدیل کند که با سرمایه‌گذاری ده‌ها میلیارد دلاری پکن حاصل شده است.
چین تنها ۳۰میلیارد دلار در صنایع پتروشیمی و پالایشی گوادر سرمایه‌گذاری و ۵میلیارد دلار هم برای هزار و ۱۰۰ کیلومتر آزادراه و بزرگراه برای دسترسی سریع و ایمن به بندر گوادر هزینه می‌کند.
سبقت پاکستان
آن سوتر از چابهار در خاک پاکستان و در عرض جغرافیایی چابهار «بندر گوادر» پاکستان قرار دارد. چینی‌ها در خلأ سیاست‌گذاری ایران برای چابهار، سراغ گوادر رفتند. البته گوادر در انتهای بلوک انتهایی اتصال چین به پاکستان قرار دارد؛ چراکه چینی‌ها سرمایه‌گذاری در پاکستان را از مرزهای شمالی خود با این کشور به سمت جنوب در دریای عمان توسعه داده‌اند.
برخلاف ایران که سرنوشت خود را با هند گره زده بود، پاکستان در یک انتخاب دقیق با چین وارد معامله شد و توانست بندر گوادر را به یک بندر مدرن و پیشرفته تبدیل کند که با سرمایه‌گذاری ده‌ها میلیارد دلاری پکن حاصل شده است.
چین تنها ۳۰میلیارد دلار در صنایع پتروشیمی و پالایشی گوادر سرمایه‌گذاری و ۵میلیارد دلار هم برای هزار و ۱۰۰ کیلومتر آزادراه و بزرگراه برای دسترسی سریع و ایمن به بندر گوادر هزینه می‌کند.
همچنین چین قرار است ۶ میلیارد دلار برای بازسازی هزار و ۸۷۰ کیلومتر از راه‌آهن پاکستان اختصاص دهد که شامل قطارهای مسافری با سرعت ۱۶۰ کیلومتر بر ساعت می‌شود.
از منظر راهبردی نیز به دلیل تغییرات ژئوپلتیک از جمله روی کار آمدن طالبان در افغانستان و افزایش درهم تنیدگی هند با امارات و رژیم صهیونیستی در تأسیس کریدور «آی مک» (این کریدور هند را با عبور از برخی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به اسرائیل و از آنجا به اروپا متصل می‌کند) لذا چابهار برای دهلی‌نو اهمیت و اولویت قبلی از منظر ترانزیتی را نداشته و عمده منافع هند برای حضور در چابهار معطوف به رقابت با پاکستان و چین خواهد بود
همچنین ۲۷ مؤسسه و شرکت معتبر چینی روی احیای گردشگری در سواحل پاکستان و گوادر متمرکز هستند. همه این‌ها در راستای احیای جاده ابریشم از مسیر پاکستان صورت می‌گیرد در حالی که هندی‌ها هیچ برنامه سرمایه‌گذاری مشخصی در چابهار ندارند و صرفاً برای خود وقت خریده‌اند تا چابهار از کمربند جهانی ابریشم جا بماند. این وضعیت توسعه چابهار را به دست فراموشی می‌سپارد.
مقایسه حال و روز چابهار با بندر گوادر پاکستان که در اختیار چینی‌هاست نشان می‌دهد چه اتفاق‌هایی در حال روی دادن است.
امید واهی
در نگاه غالب، چابهار به دلیل دسترسی به آب‌های آزاد به عنوان یک نقطه ترانزیتی دیده می‌شود. در این تعریف، لازمه توسعه چابهار تمرکز روی دو پروژه اصلی «تکمیل و بهره‌برداری از فازهای پنج‌گانه بندر شهید بهشتی» و «ساخت راه‌آهن چابهار- زاهدان- سرخس و ایجاد بزرگراه» خواهد بود.
از منظر فنی، نقش هند در چابهار عمدتاً بهره‌برداری است و توسعه زیرساخت بر عهده ایران قرار دارد این در حالی است که با توجه به هزینه‌ها و در چارچوب یک نگاه ترانزیتی، باید در ساخت و تکمیل پروژه‌های زیرساختی، کشورهای ذی‌نفع مشارکت جدی داشته باشند ولی از آنجا که کنش هند در نسبت با ایران، در تطابق کامل با چارچوب‌های تحریمی آمریکاست، بنابراین این کشور تا به حال توسعه بندر را در دستور کار خود قرار نداده است.
از منظر راهبردی نیز به دلیل تغییرات ژئوپلتیک از جمله روی کار آمدن طالبان در افغانستان و افزایش درهم تنیدگی هند با امارات و رژیم صهیونیستی در تأسیس کریدور «آی مک» (این کریدور هند را با عبور از برخی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به اسرائیل و از آنجا به اروپا متصل می‌کند) لذا چابهار برای دهلی‌نو اهمیت و اولویت قبلی از منظر ترانزیتی را نداشته و عمده منافع هند برای حضور در چابهار معطوف به رقابت با پاکستان و چین خواهد بود.
هند در پرونده تعامل با ایران، تطابق حداکثری با مقررات تحریمی آمریکا دارد و مصداق این گزاره به روشنی در تصمیم هند نسبت به قطع واردات نفت از ایران متعاقب بازگشت تحریم‌ها در سال ۱۳۹۷ مشاهده شد و لذا همین گزاره در مورد پرونده چابهار نیز صادق است و نشان می‌دهد دهلی‌نو اختیارات و اجازه محدودی در بندر چابهار دارد.
اگرچه هند پیش از این توانسته است از دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا برای حضور در بندر چابهار معافیت تحریمی بگیرد اما بسیاری از کارشناسان بر این باورند آمریکایی‌ها زمانی به این معافیت تن دادند که نیروهای آن‌ها در افغانستان حضور داشت و به نوعی با این معافیت تصمیم داشتند خط انتقال برخی کالاها را به افغانستان باز نگاه دارند و لذا در حال حاضر با توجه به خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان و تغییر موقعیت ژئوپلتیکی منطقه بعید به نظر می‌رسد دولت دونالد ترامپ روی معافیت‌های بندر چابهار برای هندی‌ها مهر تمدید بزند!
مقایسه حال و روز چابهار با بندر گوادر پاکستان که در اختیار چینی‌هاست نشان می‌دهد چه اتفاق‌هایی در حال روی دادن است.
امید واهی
در نگاه غالب، چابهار به دلیل دسترسی به آب‌های آزاد به عنوان یک نقطه ترانزیتی دیده می‌شود. در این تعریف، لازمه توسعه چابهار تمرکز روی دو پروژه اصلی «تکمیل و بهره‌برداری از فازهای پنج‌گانه بندر شهید بهشتی» و «ساخت راه‌آهن چابهار- زاهدان- سرخس و ایجاد بزرگراه» خواهد بود.
از منظر فنی، نقش هند در چابهار عمدتاً بهره‌برداری است و توسعه زیرساخت بر عهده ایران قرار دارد این در حالی است که با توجه به هزینه‌ها و در چارچوب یک نگاه ترانزیتی، باید در ساخت و تکمیل پروژه‌های زیرساختی، کشورهای ذی‌نفع مشارکت جدی داشته باشند ولی از آنجا که کنش هند در نسبت با ایران، در تطابق کامل با چارچوب‌های تحریمی آمریکاست، بنابراین این کشور تا به حال توسعه بندر را در دستور کار خود قرار نداده است.
از منظر راهبردی نیز به دلیل تغییرات ژئوپلتیک از جمله روی کار آمدن طالبان در افغانستان و افزایش درهم تنیدگی هند با امارات و رژیم صهیونیستی در تأسیس کریدور «آی مک» (این کریدور هند را با عبور از برخی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به اسرائیل و از آنجا به اروپا متصل می‌کند) لذا چابهار برای دهلی‌نو اهمیت و اولویت قبلی از منظر ترانزیتی را نداشته و عمده منافع هند برای حضور در چابهار معطوف به رقابت با پاکستان و چین خواهد بود.
هند در پرونده تعامل با ایران، تطابق حداکثری با مقررات تحریمی آمریکا دارد و مصداق این گزاره به روشنی در تصمیم هند نسبت به قطع واردات نفت از ایران متعاقب بازگشت تحریم‌ها در سال ۱۳۹۷ مشاهده شد و لذا همین گزاره در مورد پرونده چابهار نیز صادق است و نشان می‌دهد دهلی‌نو اختیارات و اجازه محدودی در بندر چابهار دارد.
اگرچه هند پیش از این توانسته است از دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا برای حضور در بندر چابهار معافیت تحریمی بگیرد اما بسیاری از کارشناسان بر این باورند آمریکایی‌ها زمانی به این معافیت تن دادند که نیروهای آن‌ها در افغانستان حضور داشت و به نوعی با این معافیت تصمیم داشتند خط انتقال برخی کالاها را به افغانستان باز نگاه دارند و لذا در حال حاضر با توجه به خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان و تغییر موقعیت ژئوپلتیکی منطقه بعید به نظر می‌رسد دولت دونالد ترامپ روی معافیت‌های بندر چابهار برای هندی‌ها مهر تمدید بزند!
نظر شما